تاریخ تمدن دموکراتیک در ایران (1)
14 Mijdar 2014 În
برخلاف آنچه كه به ما نشان داده میشود، تاریخ ایران، تاریخ تمدن دولتی نبوده، بلكه تاریخ تمدن دموكراتیك است. یعنی تاریخ ایران, تاریخی نیست که با ...
بخش نخست
تاریخ زندگی خلقهای ایران, یعنی شرح حیات اجتماعی, اقتصادی, سیاسی, فکری و هنری این خلقها و مقاومتی که در برابر شاهان و حاکمان دوران خود انجام دادهاند, تاکنون با روش علمی مورد تحقیق و پژوهش قرار نگرفته است و مورخان و صاحبنظران در راه تدوین تاریخ زندگی اکثریت مردم این سرزمین, قدم موثری برنداشتهاند. به حکایت کتب و آثار تاریخی, تا قبل از پیشرفت علوم اجتماعی, بهویژه علم جامعهشناسی, اکثریت قریب به اتفاق مورخان ایرانی و خارجی, به اوضاع اجتماعی و اقتصادی تودهی مردم توجهی نداشتند. زیرا هدف آنها تامین زندگی فردی بوده و برای حصول این منظور, نیروی فکر و قریحه خود را در اختیار ارباب قدرت میگذاشتند و به خصوصیات زندگی اکثریت مردم ـکه طبقه مثمر و فعال جامعه را تشکیل میدهند ـ توجه نمیکردند.
از اینرو, قبل از هر چیز باید به این نكته اشارهیی داشته باشیم كه برخلاف آنچه كه به ما نشان داده میشود، تاریخ ایران، تاریخ تمدن دولتی نبوده، بلكه تاریخ تمدن دموكراتیك است. یعنی تاریخ ایران, تاریخی نیست که با هخامنشیان, سلوکیان, اشکانیان و... شروع شده باشد و با افشاریان, قاجاریان و پهلویان و جمهوری اسلامی تا به امروز رسیده باشد. متاسفانه آنچه كه به ما گفته شده این است كه همیشه در ایران شاه حاكمیت داشته و از آغاز تاریخ ایران، وجود دولتهای مقتدر باعث انسجام و یكپارچهگی آن شده و در سایه این حكومتهاست كه ما توانستهایم به شكوه و عظمت برسیم؟! مواردی از این دست را برای فریب و انحراف ذهنیتی در جامعه به مردم عرضه مینمایند. اما واقعیت امر به این صورت نبوده و لازم است كه تمدن دولتی پای خود را از تاریخ خلقهای ایران پس كشیده و دوباره تمدن دموكراتیك كه دربرگیرندهی هویت تاریخی همه خلقهای ایران است جریان یابد.
زاگرس؛ آغاز تمدن دموكراتیك
قبل از هر چیز باید این را بگوییم، وقتی كه از فرهنگ و تاریخ ایران بحث به میان میآوریم در حقیقت، بحث ما درباره زاگرس است. البته البرز هم رشته كوهی جداگانه نیست و بخشی از زاگرس به شمار میآید. زیرا همان فرهنگ در آنجا هم حاكم است. نقش سلسله كوههای زاگرس در بهوجودآمدن تمدن در سرزمین ایران كه به فلات ایران شهرت دارد، نقشی حیاتی است. به ویژه فرهنگ و تمدن بهوجودآمده در زاگرس مركزی كه شامل مناطق لرستان میباشد. بعد از نهادینهشدن فرهنگ آریایی در هلالحاصلخیز و كسب نیروی لازم جهت گذار، از مرزهای جغرافیایی به سوی ایران، افغانستان، هند و تركمنستان جاری میشود. نخستین نشانههای این فرهنگ هفت هزار سال ق.م در ییلاقهای ایران مشاهده شده است.
البته آثار دورههای ماقبل فرهنگ آریایی هم در این فلات مشاهده میشود كه مربوط است به دورانهای حجر اول (پارینهسنگی) و دوم (فرا پارینهسنگی) كه بیشتر در مناطقی از لرستان و كرماشان دیده میشوند. فرهنگهای مرتبط با پارینهسنگی قدیم ایران شامل فرهنگ ساطور ابزار الدوان و فرهنک تبر دستی آشولی هستند. کهنترین شواهد این دوره که مربوط به فرهنگ الدوان است در اطراف رودخانهی "کشف رود" در شرق مشهد یافت شده است. این شواهد شامل تعدادی ابزار سنگی ساخته شده از کوارتز است که شامل تراشه و ساطور ابزار هستند. طبق نظر کاشفین این مجموعه حداقل ۸۰۰ هزار سال قدمت دارد. از فرهنگ آشولی نیز مدارک بیشتری در شمال غرب و غرب کشور بهدست آمده است. برخی از مکانهای مهم شامل گنج پر در رستمآباد گیلان، شیوهتو در نزدیکی مهاباد، پل باریک در هلیلان لرستان هستند. از دوران پارینهسنگی میانی که فرهنگ ابزارسازی آن موستری گفته میشود، شواهد بیشتری در غارها و پناهگاهها یافت شده است که اغلب مربوط به زاگرس مرکزی هستند. این دوره از حدود ۲۰۰ تا ۱۵۰ هزار سال پیش شروع شده و تا حدود ۴۰ هزار سال پیش ادامه داشتهاست. انسانهای نئاندرتال در این دوره در ایران میزیستند که بقایای اسکلت آنها در غار بیستون یافت شده است.
در ایران تپههای باستانی بسیاری از دوره نوسنگی نیز باقی مانده است, از جمله؛ تل باکون, جری, موشکی و... در فارس, تپه شوش, چغا بنوت, چغا میش و... در خوزستان، گنج دره، سراب و آسیاب در کرمانشاه و در دیگر نقاط ایران. همچنین به این موارد میتوان آثار موجود در مازندران (گوهرتپه) را هم اضافه كرد. این فرهنگها نمیتوانند كه به صورت تصادفی بهوجود آمده باشند. حتی پیوند و ارتباط بین این فرهنگهای نوسنگی را در آثار و ساختههای آنها میتوان دید. از یاد نبریم كه كل فرهنگ دولتی در ایران عمری كمتر از 3000 سال دارد. فرهنگ دولتی در مقایسه با این فرهنگ غنی انسانی از چنان اعتباری برخوردار نیست.
فرهنگ نوسنگی در ایران با نام «زَرزی» شناخته میشود. این فرهنگ به شدت تحت تاثیر فرهنگ الههـ مادر بوده و از نشانههای برجایمانده به راحتی استنباط میشود. برای نمونه یكی از موارد پیداشده در لرستان، دروغپردازی موجود در متولوژیهای نظام دولتـ قدرت را به روشنی آشكار میسازد. در یك سنگنگاره نقش زنی در حال زایمان دیده میشود كه فرزند پسری را به دنیا آورده است و در اطراف او نیز نقشهایی از عناصر مقدس و زندگی بخش از قبیل بزكوهی دیده میشود. این نشان از محوریت نقش زن در اساطیر زاگرسنشینان داشته و نیرومند بودن آن را روشن میسازد. این در حالی است كه در متولوژی دولتی، زن از دندهی مرد آفریده میشود و نقش محوریت را به مرد دادهاند. این نگارهی سنگی واقعیت امر را به زبان ساده بیان میدارد. این همان فرهنگی كه در بقیهی مناطق با نام "تلخلف" آن را میشناسیم. شعبات فراوانی از این فرهنگ را میتوان در مناطق جداگانه زاگرس و دامنههای آن، حتی در مناطقی از جنوب كوردستان (شهرهای كلار و خانقین) دید. پیشرفتهای زبانی باعث ایجاد ارتباط بین این گروهها شده و این از ساختار بسیار منسجم زبانی مشخص است. تبادل كلامی بین این فرهنگها و یا اجزای فرهنگی زاگرس باعث بههمپیوستن و اتحاد بین این نیروهای فرهنگی شده و در نتیجهی آن اتنیسیتهها به وجود آمدهاند. در طول تاریخ به اسامی جداگانهیی از این اتنیسیتهها برمیخوریم كه در مراحل مختلف تاریخی با این اسامی متفاوت در همان جغرافیا حضور دارند. این نه به معنای نابودی این گروههای فرهنگی توسط سایرین است، بلكه ناشی از هویتپذیری جداگانه با توجه به پیوستهای اجتماعی یا گسستهای معمول در روند طبیعی تشكیل جوامع و توسعه آنها در هر مرحله میباشد. از جمله اتنیسیتههایی كه در این سرزمین زندگی میكردهاند، گوتی، كاسی، ماننایی و هوریها بودهاند. این اتنیسیتههای كه از آنها بحث مینماییم در درون تمدن دولتی قرار نمیگیرند. همین مردم در منتهیالیه جنوبی زاگرس تمدن ایلام را بنا نهادهاند و در مرحلهی بعدی گروههای از میان این تمدن به بنیانگذاری تمدن سومر همت گماردهاند. رفتن مردمان زاگرس به این مناطق بر اساس شواهد تاریخ سومری اثبات شده است. حتی تمامی نمادها و سمبلهای زندگی زاگرس را با خود بردهاند. اثبات شده كه بین ایلام و سومر روابطی وجود داشته است. نظامِ تمدنی بهوجودآمده در ایلام به مركزیت شوش، نظامی دولتی نبوده، اما در طی روابط درازمدت با سومریان و جنگهای پیدرپی كمكم فرهنگ دولتـ شهرهای سومری به مناطق ایلام هم رسوخ مینماید. اما پایداری تمدن ایلام كه تا دوران نابودی تمدنهای دولتی بابل، آشور و مصر هم پابرجا مانده، نشان از پیوند این تمدن با ریشه اصلی آن یعنی فرهنگ زاگرس دارد. تا زمانی كه از آن نبریده به توسعهی خود ادامه داده است. اما در نهایت تقلید از تمدن دولتی سومر هم برای خود ایلامیها و هم برای خلقهای ایران به بلایی خانمانسوز مبدل شد.
پیشینهی روستانشینی در ایران
قدیمیترین آثار سکونت روستانشینان اولیه در غرب زاگرس و شمال خوزستان یافت شده است.برخی از این روستاهای اولیه گنج دره، سراب و آسیاب در نزدیکی کرمانشاه، علی کش در دهلران، گوران در هلیلان و چغا بنوت در شمال خوزستان است. قدیمیترین مدارک اهلیشدن بز در مکان گنج دره در نزدیکی کرمانشاه کشف شده که حدود ۱۰ هزار سال قدمت دارد.
بین هفت تا هشت هزار سال پیش مراکز روستانشین در چند نقطه از ایران، در منطقه تمدن جیرفت در تمدن تپه سیلک نزدیک کاشان و در اطراف مرودشت و در فاصله کمی از شوش، قدیمیترین شهر موجود دنیا، وجود داشته است. شوش یکی از قدیمیترین سکونتگاههای شناختهشدهی منطقه است، با وجود اینکه نخستین آثار یک دهکدهی مسکونی در آن مربوط به هفت هزار سال پیش از میلاد هستند.
مانناـ ماد؛ دوران كنفدراسیونهای دموكراتیك خلقهای زاگرس
اما خارج از چارچوب نظامِ دولتی بهوجودآمده، باید بگوییم كه خلقهای زاگرس به خاطر اینكه به صورت طبیعی به چرخهی زندگی خود ادامه میدادند، لذا نوعی از خودمدیریتی كارآمد و دموكراتیك را بهوجود آورده بودند. سیستم مربوطه, نظام كنفدرالیسم است كه عبارتند از، همپیمانی مشترك تمامی اتنیستهها و قومها با فرهنگهای متفاوت در یك نظام مدیریتی مشترك كه به صورت مجلس اداره میشود. البته با توجه به شرایط مدیریت هیرارشیك در میان این جوامع افرادی كه در مدیریت جای میگرفتهاند انتخاب شدهاند. به این ترتیب در تمام زاگرس كنفدارسیونهایی جهت مدیریت جوامع بهوجود میآیند. این كنفدراسیونها به منظور دفاع و محافظت بوده، زیرا مكانیزم اساسی در مورد تداوم حیات كلیه موجودیتهاست. از یك سلول گرفته تا یك جامعه انسانی به همین صورت است. نكتهی قابل ملاحظه در تشكیل كنفدراسیون, ایجاد این نظام مدیریتی برای محافظت داخلی است. یعنی تمامی اعضای تشكیلدهندهی آن با تمام موجودیت و هویتها مورد محافظت قرار میگیرند و این از اهم موارد بهوجودآمدن نظام خودمدیریتی كنفدراسیون است. یكی از این كنفدراسیونهای مهم، كنفدراسیون ماننا میباشد كه در مناطق جنوبی دریاچهی اورمیه تشكیل شده است. از لحاظ آثار و فراوانی دستاوردهای تاریخی و فرهنگی تقریبا بینظیر است. مراكز مهم آن زیویه (سقز)، تپه حسنلو (نقده) و قلایچی (بوكان) هستند. تمامی دولتهای ایران چه در نظام قبلی و چه فعلی اجازهی باستانشناسی در مناطق زاگرس را نمیدهند و این یك سیاست كلی نظامهای دولتی در ایران بوده است. چون لازم دیدهاند كه خلقهای این سرزمین با تاریخ خود آشنایی نداشته باشند. مواردی را هم كه پیدا شده به اشكال متفاوت پنهان مینمایند. این مورد برای پنهانكردن خط مقاومت و دموكراتیك خلقهای ایران است و نظام دولتی هرگز حاضر نیست كه این موارد آشكار شوند. این كار برای جلوگیری از ظهور مخالفتی نیرومند در ایران است تا از این راه بتوانند به دفاع و حفظ نظام دولتـ قدرت بپردازند.
دین زردشتی و تحریفات مرتبط با آن
دین زردشتی بهسبب ماهیت نزدیک به حقیقت و دیدگاه فلسفیاش بر همهی ادیان تاثیرگذار بوده و این نشان از تاثیرات دینی برخاسته از نهاد جامعه دارد كه در مقاطع گوناگون به عنوان مركز مقاومت و رفرم اجتماعی عمل كرده و تاثیرگذار بوده است. بنابراین خود دین هم به عنوان یك فاكتور اساسی مخالفت در برابر تمدن دولتی دارای اهمیت است. بهویژه نقش آن در ارتقای سطح اخلاق جامعه و حفظ ارزشهای اجتماعی و رساندن آنها به جوامع دیگر بسیار مهم است. تاثیرات آن را در ادیان یهودی و مسیحی و اسلام به وضوح میبینیم، كه چگونه به یك نیروی زایندهی اجتماعی تبدیل شده است.
معمولا برای اینكه دوران زندگانی زردشت را همزمان با تشكیل دولتهای شاهنشاهی در ایران نشان دهند، زمان آن را 600 ق.م تخمین میزنند. این فریبی تاریخی است كه به منظور دولتیکردن و خارجساختن این عناصر دموكراتیك از كانونهای مقاومت شكل گرفته است. اوج انقلاب ذهنیتی زردشت مربوط به دوران اوجگیری زندگی روستانشینی و پدیدآمدن روستاهای بزرگ است. زیرا در تعالیم زردشت هم بیشتر بر زندگی روستایی و یكجانشینی و كار بر روی زمین تاكید شده است. برای درك بهتر موضوع باید به برخی از دلایل اشاره نماییم. دعوت زردشت در حدود 1200 ق.م بوده، یعنی همزمان با بهوجودآمدن روستاهایی بزرگ و شروع یكجانشینی به صورت گسترده در زاگرس كه به عصر "كاویان" مشهور است. همچنین كتاب مقدس زردشت گاتا نام دارد. همزمانی این گاتاها با سرودههای كتاب ودا در هندوستان كه بر همان وزن ادبی سروده شدهاند و قدمتی در حدود 1200 ق.م دارند مهم است.
البته این نکته بسیار مهم را نبایستی فراموش کرد که همانگونه كه یهودیان, اسلام و مسیحیت ویژه خود را بهوجود آورده بودند, جهت به خدمت درآوردن دین زردشتی, در آن تغییراتی را ایجاد میکنند. لذا نباید زردشتی رسمی را با زردشتی اجتماعی اشتباه گرفت. قتلعامهایی را كه در مورد باورمندان دین زردشتی توسط موبدان دین رسمی انجام گرفت, تنها میتوان با كشتار و محدودیتهای اعتقادی در نظام جمهوری اسلامی ایران مقایسه كرد. ایران هر نوع اندیشهیی را غیر از اندیشهی رسمی ممنوع اعلام كرده است. میتوان گفت سیاست هموژنسازی فرهنگی در آن زمان اجرا شد. به این ترتیب دین رسمی در دربار آغاز به كار كرد.
در حال حاضر هم تمامی زردشتیان رسمی در ایران جزو تجار درجه اول به حساب میآیند. بهویژه در كار زیورآلات حضوری فعال دارند. دقیقا به مثابه یهودیان عمل مینمایند. اما در دین زردشتی اجتماعی، پرداختن به امر ثروتاندوزی كریه دیده شده است. گذشته از این دین یهود با تمامی ادیان دیگر سر ناسازگاری داشته، اما با دین زردشتی رسمی هیچ مشكلی نداشته و ندارد. تا به حال هم مشكلی بین آنها دیده نشده است. در بازارهایی كه زردشتیان حضور دارند، یهودیان هم در كنار آنها بدون هیچ مشكلی در حال كار هستند. بهخصوص در ایران قدیم به همین صورت بود. در حالی كه با سایر ادیان این دوستی و مودت دیده نمیشود. همچنین در زمانی كه هیچ شخص و گروهی حق نداشت غیر از دین رسمی اعتقاد دیگری داشته باشد، آیین یهودی در ایران تنها دینی بود كه میتوانست سوای دین رسمی به تبلیغ و فعالیت بپردازد. در ایران باستان یهودیانی كه با حفظ اعتقادات خود در كار و فعالیت سیاسی حضور داشتند "فریسی" میگفتند. این نام به خاطر نقش فعال آنها در عرصهی سیاسی به آنها داده شد نه به دلیل تعلقخاطر به كورش یا دیگر پادشاهان ایران. آنها نقشی بسیار ماهرانه را در امر سیاستگذاریهای كلان نظام خسروانی ایفا میكردند.
مزدک و تلاش برای احیای دوباره دین اجتماعی زردشتی
در دوران انوشیروان, یکی از پادشاهان ساسانی, در مقابل ایدئولوژی رسمی و نظام خسروانی مردی به نام "مزدك" قد علم مینماید. مزدك از كسانی است كه خواهان بنیاننهادن دوبارهی ارزشهای دینِ اجتماعی زردشتی است. او در مقابل دین رسمی ساسانیان كه جنگ و غارت و فتح را به جای صلح و آشتی و همزیستی ترویج میدهد، دست به یك سازماندهی ایدئولوژیك میزند. مزدك علت بحرانهای اجتماعی و انسانی را مالكیت و نظام آشفتهی خانواده میداند. او مخالف مالكیت نیست، بلكه مخالف مالكیت به شیوهی ساسانی است، كه در آن همه ثروت و داراییها از آن قشر اندكی از مردم بوده و بقیه مردم از آن بیبهره هستند. در هیچ جای اعتقادات زردشتی اینچنین تعریفی برای مالكیت وجود ندارد كه همه چیز در دست اشراف باشد. دین زردشتی، دین كار و فعالیت و رنج و زحمت است. مزدك میگفت: «چرا انسانهایی كه شبانهروز كار میكنند باید از گرسنگی بمیرند».
همچنین مزدك ظلمی را كه بر زن روا داشته شده میبیند. بهویژه وضع او را در داخل خانواده مورد بررسی قرار میدهد. او خانواده را یكی از نهادهایی میداند كه نظام خسروانی در آن حلول یافته و به قدرت آلوده گشته است. مزدك در این فكر است كه خانواده را از نو سازماندهی نماید. در این نهاد كه به بخشی از حكومت تبدیل شده، زن و سایر اعضای آن چنان برده شدهاند كه توانایی هیچ گونه واكنشی را ندارند. وضعیت خانواده در ایران امروز هم به همین صورت است. هنوز هم خانواده اعضای خود را از فعالیتهای سیاسی دور ساخته و به قبول حاكمیت نظام دعوت میكند که این همان خواست نظام است. تشویقهای نظام به ازدواج و برگزاری مراسم ازدواجهای دستهجمعی، نشان از سیاست حكومت در قبال خانواده دارد. مزدك در مقابل این بردگی و انحطاط انسانی قد علم مینماید. برای همین هم طرفداران و پیروانش را در مكانی جمع كرده و زندگی اجتماعی نوینی را به وجود میآورند. یک زندگی كومینال كه در آن نوع برخورد با زن و خانواده از نو تعریف شده و پایهریزی نظام خانواده به صورتی دموكراتیك است. آنچه كه مزدك پیامآور آن بود، دنیای نوینی نبود كه او كشف نموده باشد؛ بلكه همان طرز زندگی طبیعی خلقهای زاگرس است، كه در آن خانواده به صورت طبیعی و دموكراتیك اداره میشود. اما این اعتقاد تحت فشار قرار گرفته و از رشد آن جلوگیری شده است. برای مقابله با آن جنگی فیزیكی و ایدئولوژیك را انجام دادهاند. مزدك سعی در احیا و ارتقای دوبارهی این نحوهی زندگی دارد. از آزادی و رهایی بحث به میان میآورد. به همین دلیل موبدان دین رسمی بر ضد او دست به تبلیغات گستردهیی میزنند. مثلاً با پیشكشیدن مباحثی از قبیل: چگونه امكان دارد كه یك شاه و یك انسان واقعی با هم برابر باشند، در صدد انحراف ذهنیتی برمیآیند. بر اساس نظریات آنها زندگی اجتماعی به همان صورت بوده و "همیشه فقر و غنی وجود داشته و باید وجود داشته باشد", "شاه باید شاه باشد و برده هم برده، در غیر این صورت، توازن بهم خواهد خورد", نظام خسروانی به این صورت در ایران حالتی ریشهیی پیدا كرد. همین امر باعث شده كه تغییرات اجتماعی در ایران همواره با موضعگیرهای سرسختانهیی روبهرو شده و بهراحتی از طرف افراد قبول نشود. یكی دیگر از سیاستهایی كه برای سیاهنمایی در مقابل مزدكیان به كار برده میشد، سوءتعبیر از مسالهی مالكیت بود. بهویژه در مورد زن، با بیان اینكه مزدكیان مالكیت عمومی نسبت به زن را قبول دارند، دست به تخریب وجهه مزدكیان میزنند.
برگرفته از شمارهی (69) ولاتی ئازاد
Warning: Trying to access array offset on value of type bool in /home/komunar/public_html/fa/includes/reklamlar.php on line 37
Warning: Trying to access array offset on value of type bool in /home/komunar/public_html/fa/includes/reklamlar.php on line 38
Warning: Trying to access array offset on value of type bool in /home/komunar/public_html/fa/includes/reklamlar.php on line 39
Warning: Trying to access array offset on value of type bool in /home/komunar/public_html/fa/includes/reklamlar.php on line 40
Warning: Trying to access array offset on value of type bool in /home/komunar/public_html/fa/includes/reklamlar.php on line 41
Warning: Trying to access array offset on value of type bool in /home/komunar/public_html/fa/includes/reklamlar.php on line 42
Warning: Trying to access array offset on value of type bool in /home/komunar/public_html/fa/includes/reklamlar.php on line 37
Warning: Trying to access array offset on value of type bool in /home/komunar/public_html/fa/includes/reklamlar.php on line 38
Warning: Trying to access array offset on value of type bool in /home/komunar/public_html/fa/includes/reklamlar.php on line 39
Warning: Trying to access array offset on value of type bool in /home/komunar/public_html/fa/includes/reklamlar.php on line 40
Warning: Trying to access array offset on value of type bool in /home/komunar/public_html/fa/includes/reklamlar.php on line 41
Warning: Trying to access array offset on value of type bool in /home/komunar/public_html/fa/includes/reklamlar.php on line 42
Warning: Trying to access array offset on value of type bool in /home/komunar/public_html/fa/includes/reklamlar.php on line 37
Warning: Trying to access array offset on value of type bool in /home/komunar/public_html/fa/includes/reklamlar.php on line 38
Warning: Trying to access array offset on value of type bool in /home/komunar/public_html/fa/includes/reklamlar.php on line 39
Warning: Trying to access array offset on value of type bool in /home/komunar/public_html/fa/includes/reklamlar.php on line 40
Warning: Trying to access array offset on value of type bool in /home/komunar/public_html/fa/includes/reklamlar.php on line 41
Warning: Trying to access array offset on value of type bool in /home/komunar/public_html/fa/includes/reklamlar.php on line 42